Raport MSiT: jedna trzecia biznesu turystycznego to szara strefa. W 2019 z budżetu wyciekło 1,8 mld zł

23 listopada 2022

Departament Turystyki w Ministerstwie Sportu i Turystyki uwzględnił głosy branży turystycznej nawołujące do skuteczniej walki z szarą strefą. Na razie zamówił analizę zjawiska. Potwierdza ona to, o czym pisaliśmy na naszych łamach: udział szarej strefy w działalności turystycznej sięga 30 proc.

Temat szarej strefy w turystyce jest często poruszany na łamach portalu WaszaTurystyka.pl. 8 września opublikowaliśmy raport autorstwa Marzeny Markowskiej, z którego wynikało m.in., że tylko 9 proc. spraw zgłaszanych do urzędów marszałkowskich kończy się wydaniem zakazu działalności, a spośród 15 podmiotów objętych obecnie zakazem, dziewięć działa dalej.

Obiecana analiza

Zapytany przez naszą autorkę o to czy ministerstwo rozważa podjęcie bardziej stanowczych kroków wobec firm działających w szarej strefie, Dominik Borek, dyrektor departamentu turystyki w MSiT odpowiedział: “Kwestia szarej strefy była i jest przedmiotem analiz departamentu turystyki MSiT. W tym celu zleciliśmy m.in. w ramach umowy zawartej 29.11.2021 r. badanie pt. „Szara strefa na rynku usług turystycznych w Polsce – ocena zjawiska”. Wykonawcą badania jest Instytut Prognoz i Analiz Gospodarczych Fundacja Naukowa. Obecnie czekamy na wyniki tej analizy.”

I oto dotarliśmy do wspomnianej analizy autorstwa Bohdana Wyżnikiewicza i Krzysztofa Łapińskiego – zatytułowanej “Szara strefa na rynku usług turystycznych w Polsce”. Pewnym mankamentem opracowania są ramy, które obejmuje a więc lata 2017-2019, ale w związku z tym, że rok 2019 uważany jest przez wszystkich jako najlepszy w historii polskiej turystyki, wyniki z tego roku dają pojęcie o skali zjawiska.

Żeby uniknąć nieporozumień, co do tego, czym jest szara strefa, autorzy analizy przypominają, że zgodnie z zasadami rachunków narodowych w ESA 2010 składają się na nią trzy podstawowe elementy:

• działalność nielegalna, czyli produkcja i handel narkotykami, przemyt papierosów, przemyt alkoholu oraz działalność sutenerska (obie strony są dobrowolnymi partnerami transakcji gospodarczej);
• działalność ukryta, czyli zaniżanie efektów działalności przez zarejestrowane podmioty gospodarcze (transakcje same w sobie nie są sprzeczne z prawem, ale nie są zgłaszane w celu uniknięcia procedur administracyjnych);
• działalność nieformalna, czyli działalność nierejestrowana podejmowana przez osoby fizyczne na własny rachunek.

Zbyt wysokie podatki, słaba przejrzystość prawa

Jako główne przyczyny występowania szarej strefy turystyce, w analizie podane są: “wysokie koszty prowadzenia działalności gospodarczej a więc: obciążenia podatkowe, opłaty administracyjne, koszty zatrudnienia (pozapłacowe, minimalne wynagrodzenie), inne obowiązki nakładane na przedsiębiorców a także aspekty regulacyjne: niski poziom przejrzystości prawa, koncesje i zezwolenia, obciążenia administracyjno-sprawozdawcze i nadmiar kontroli, normy dotyczące BHP, ochrony środowiska, techniczne itd.” Pozostałymi przyczynami są: zła koniunktura gospodarcza i niska moralność podatkowa.

Co to jest szara strefa?

Autorzy analizy wymieniają podstawowe przejawy działalności w szarej strefie w turystyce. Są to:

Zatrudnianie pracowników bez umowy o pracę (praca nierejestrowana)
Zaniżanie wynagrodzeń pracowniczych (wypłacanie części wynagrodzenia poza systemem)
Zatrudnianie pracowników bez wymaganych kwalifikacji
Nieewidencjonowanie całości obrotów
Oferowanie usług po cenach dumpingowych
Ukrywanie części lub całej działalności
Niepłacenie podatków i należnych opłat
Prowadzenie działalności bez zarejestrowania.

Walka z szarą z strefą: proste regulacje i niższe podatki

W opinii przedsiębiorców, przepytanych na potrzeby analizy, najbardziej skutecznymi działaniami, które wpłynęłyby skutecznie na ograniczenie szarej strefy w sektorze turystycznym, powinny być:

wprowadzenie prostszych regulacji (uważa tak 80 proc. ankietowanych)
niższe podatki (78,3 proc.)
częstsze kontrole (43,3 proc.)
wyższe kary administracyjne (23,3 proc.)

Szara strefa to potęga

Skala szarej strefy była w latach 2017 – 2019 według autorów analizy była wielka. Udział jej w wartości dodanej w działalnościach turystycznych w roku 2017 po uwzględnieniu eksperckich doszacowań wynosił w całej turystyce 32,7 proc. Po dwóch latach zmalał, ale i tak wynosił 30 proc. Udział szarej strefy w gastronomii i hotelarstwie wynosił w roku 2017 aż 39,5 proc., dwa lata później – 37,4 proc. Jeśli chodzi o działalność organizatorów turystyki, to autorzy podają, że w 2017 roku szara strefa wynosiła 6,8 proc., zaś w roku 2019 – 5,6 proc.

Ponad 1,8 mld zł wycieka z budżetu

W analizie znalazło się również miejsc na porównanie wysokości strat budżetu państwa z tytułu szarej strefy w sektorze turystycznym. Wynika z niego, że straty budżetu państwa wynikające z ukrywania części działalności przez podmioty zarejestrowane wyniosły w roku 2019 roku 1,363 mld złotych (dwa lata wcześniej 1,144 mld).

Z kolei straty budżetu państwa wynikające łącznie z działalności podmiotów niezarejestrowanych oraz ukrywania części działalności
przez podmioty zarejestrowane, wyniosła w 2019 roku 1,82 mld złotych (w 2017 – 1,557 mld). Różnica w roku 2019 wyniosła więc 457 ml złotych. Potencjalne straty z tytułu nieopłaconych składek do ZUS, należnych za rok 2019 w sektorze turystycznym wyniosły 1,744 mld złotych, w samym sektorze działalności organizatorów turystyki – 16 mln zł, w gastronomii i hotelarstwie – 1,728 mld zł.

Co robić?

Na zakończenie analizy, autorzy przedstawiają szereg rekomendacji działań mających na celu ograniczenie szarej strefy w turystyce.

Są to:

• Podjęcie działań likwidujących bądź zmniejszających uciążliwość barier administracyjnych
• Uproszczenie systemu podatkowego i przegląd obecnych przepisów
• Wprowadzenie obowiązku zgłaszania do ZUS każdej pracującej osoby fizycznej przed dopuszczeniem jej do pracy
• Działania informacyjne wskazujące, że ukrywanie działalności gospodarczej oznacza nieuchronne i znacząco dotkliwe skutki finansowe
• Wprowadzenie rozwiązań ułatwiających koordynację współpracy i pozwalających na swobodną wymianę informacji między urzędami kontrolnymi
• Wzmocnienie roli prewencyjnej systemu kar i mandatów
• Organizacja szkoleń i akcji edukacyjnych, podnoszących świadomość prawną u przedsiębiorców turystycznych
• Prowadzenie działań podnoszących moralność podatkową
• Wspieranie obrotu bezgotówkowego oraz rozwoju informatycznego sektora turystycznego