Nieborów: Sobiescy i Radziwiłłowie. Strażnicy Wizerunku Maryjnego

Muzeum w Nieborowie i Arkadii wspólnie z Fundacją Trzy Trąby otwierają w połowie czerwca nową wystawę, która obejmie szereg przedmiotów związanych z bitwą wiedeńską 1683 roku oraz jej najważniejszymi protagonistami po stronie polskiej – rodziną Sobieskich i ich najbliższych krewnych, Radziwiłłów. Wśród nich najcenniejsza pamiątka rodzinna – obraz Matki Boskiej znaleziony podczas Odsieczy Wiedeńskiej w 1683 roku.

Wystawa pod nazwą „Sobiescy i Radziwiłłowie. Strażnicy Wizerunku Maryjnego” będzie czynna od 15 czerwca w Muzeum w Nieborowie i Arkadii, w Pałacu Radziwiłłów. Wśród rozmaitych pamiątek, warto wyróżnić m.in. buławę hetmańską z XVII wieku czy XVIII wieczną zbroję husarską. Prezentowane będą także portrety Radziwiłłów ze starej linii nieświeskiej, która wygasła w roku 1813. W Nieborowie można będzie obejrzeć obrazy przedstawiające Jana III Sobieskiego, Dominika Radziwiłła, Katarzynę z Sobieskich Radziwiłłową, Michała Kazimierza Radziwiłła i Michała Kazimierza Radziwiłła- Rybeńko Większość eksponatów jest własnością osób prywatnych i nigdy nie była prezentowana publicznie.

Wśród nich znajduje się najcenniejsza pamiątka rodzinna – obraz Matki Boskiej, który pokazywany był jedynie w 1883 i 1983 roku, podczas dwóch wystaw w Krakowie upamiętniających okrągłe rocznice wiktorii wiedeńskiej. Według źródeł historycznych obraz ten został znaleziony w 1683 r. przez hetmana wielkiego koronnego Stanisława Jabłonowskiego, podczas Odsieczy Wiedeńskiej i od razu uznany przez króla Jana III Sobieskiego za symbol zwycięstwa nad armią turecką.

Napisy w banderolach trzymane przez anioły, odnoszące się do imienia króla (In hac Imagine Mariae Victor ero Ioannnes (W tym obrazie Maryi ja Jan będę zwycięzcą) oraz In hac Imagine Mariae Vinces Ioannes (W tym obrazie Maryi zwyciężysz Janie)), spotęgowały przeświadczenie Sobieskiego o boskiej opiece.

Przekonanie to monarcha wskazał, pisząc „na gorąco” do Marii Kazimiery 17 września 1683 r.: „Obraz tu jeden cudownym dosyć sposobem dostał mi się”. Historię malowidła zrelacjonował na piśmie w 1730 r. królewicz Jakub Ludwik Sobieski, na prośbę swej córki, Marii Klementyny; relację tę znano z dwóch egzemplarzy, znajdujących się w Watykanie i (do 1939 r.) w Archiwum Radziwiłłowskim w Warszawie. Ten niepozorny wizerunek maryjny, od początku otoczony przez Jana III kultem, był jedną z najcenniejszych zdobyczy, jaką król przywiózł spod Wiednia. Po śmierci wnuczki Jana III Sobieskiego, Marii Karoliny de Bouillon w 1740 r., spuściznę Sobieskich odziedziczył Michał Kazimierz Radziwiłł, zwany Rybeńko, wnuk Katarzyny Sobieskiej, siostry Jana III.

“Z tym wizerunkiem Janie zwyciężysz” wystawa w Arkadii – kurator wystawy „Sobiescy i Radziwiłłowie. Strażnicy wizerunku maryjnego” w Muzeum w Nieborowie i Arkadii Monika Antczak opowiada o niezwykłym wizerunku Matki Boskiej i innych pamiątkach związanych z historią Polski oraz rodami Sobieskich i Radziwiłłów. Czytaj więcej tutaj… 

Stał się on pierwszym strażnikiem pamięci królewskiego rodu. Zapewne zdawał sobie sprawę z wagi dziedzictwa Żółkiewskich i Sobieskich, które przynosiło Radziwiłłom chwałę, ale też nakładało na nich pewną odpowiedzialność po wymarciu potomków króla Jana III. Do najcenniejszych pamiątek odziedziczonych po królu należał obraz Matki Boskiej spod Wiednia. Rybeńko urządził kaplicę dla obrazu w części skrzydła zamku nieświeskiego i przykazał swoim następcom, by modlili się właśnie przed tym wizerunkiem oraz strzegli go bardziej niż jakiegokolwiek innego skarbu. Z czasem zaczęto nazywać obraz Matką Boską Nieświeską lub Radziwiłłowską.

Dzieło przetrwało na zamku najazd Rosjan na Nieśwież w czasie, gdy syn Rybeńki, Karol Stanisław, zwany Panie Kochanku, przystąpił do konfederacji barskiej.

Przetrwał także, kiedy Rosjanie kolejny raz złupili zamek w roku 1812, po tym jak Dominik Radziwiłł, bratanek Panie Kochanku, wstąpił – będąc poddanym cara – do armii napoleońskiej. Przez następne stulecie obrazem opiekowały się kolejne pokolenia Radziwiłłów. W 1939 roku przed niechybnym zniszczeniem obraz uratowała Anna Engelgard, opiekunka dzieci ostatniego ordynata nieświeskiego, Leona Radziwiłła.

Mapa dojazdu do Arkadii:

Po wojnie przywiozła obraz do Warszawy i przekazała go bratanicy Leona, Izabelli Radziwiłłowej, zwanej w rodzinie Balalą. W obecnym pokoleniu strażnikami obrazu są Maria Anna i Maciej Radziwiłłowie. Niezwykła historia jednego obrazu splata ze sobą wiele wątków historii. Był on symbolem zwycięstwa, relikwią, która przypominała chwalebne czyny przodków, łączyła pokolenia, odnosząc się do prawdziwych i trwałych wartości. Dla społeczeństwa pozbawionego ojczyzny był nadzieją na odzyskanie wolności. Matka Boska Sobieska, Radziwiłłowska, Nieświeska, dla każdego swego „strażnika” miała podobne znaczenie, które nie zmieniło się mimo upływu ponad 300 lat. Wystawa będzie czynna od 15 czerwca do 15 września 2019 roku.

Tekst: Łukasz Rusiniak, Monika Antczak

Artykuł powstał we współpracy z Fundacją XX. Czartoryskich.